Programma 2Ontwikkeling van de stad fysiek

* (exclusief) reserves

Begroot € 69.821

Realisatie € 46.973

Verschil * € -22.848

Begroot € 45.738

Realisatie € 30.622

Verschil * € -15.117

Lasten Baten

Wat willen we bereiken?

Visie

Het programma Ontwikkeling van de stad fysiek werkt aan een evenwichtige maatschappelijke, ruimtelijke en economische ontwikkeling van Breda. Het programma heeft als doel Breda in ruimtelijk opzicht verder te ontwikkelen als een duurzame, complete en aantrekkelijke stad met een eigen identiteit waar bedrijven en bewoners zich graag aan binden en waar mensen graag op bezoek komen.

Context

In de Structuurvisie Breda 2030 is een toekomstperspectief voor de stad geschetst. Kernwaarden voor de verdere ontwikkeling van Breda zijn:
1. Ondernemende en toegankelijke kernstad in een Europese regio;
2. Onderwijsstad en ruimte voor creatief en vernieuwend ondernemerschap;
3. Gastvrijheid centraal; ontmoeten, winkelen, ontspannen en plezierig zaken doen;
4. Stad, dorpen en buitengebied horen bij elkaar;
5. Koestering van het cultureel erfgoed en inzetten op de creatie van nieuwe waarden;
6. Een stad van de menselijke maat, met kansen voor en participatie van iedereen.

Aan de structuurvisie is tevens een uitvoeringsperspectief gekoppeld waarin beschreven wordt hoe en met welke middelen de geschetste ambitie gerealiseerd kan worden. Daarmee vormt de structuurvisie een leidraad voor investeringen die in de binnenstad, de wijken en de dorpen worden gedaan. Dit uitvoeringsperspectief vormt onderdeel van het Meerjaren Investeringsplan.

De grotere, meer in het oog springende, ontwikkelingen hebben in de structuurvisie een plaats gekregen. Dat geldt natuurlijk voor de transformatie van de Spoorzone welke de komende jaren een grote inspanning zal vergen. Hiervoor is in de begroting een afzonderlijk paragraaf (Project Via Breda) opgenomen. Daarnaast wordt voortvarend gewerkt aan vele ontwikkelingsprojecten in de stad op het gebied van wonen, bedrijven, kantoren, retail en maatschappelijke voorzieningen.

De bereikbaarheid van de stad via de mobiliteitsaanpak Breda staat centraal: onder andere maatregelen ten behoeve van de Noordelijke Rondweg, Hoogwaardig Openbaar Vervoer (HOV) en de snelfietsroute.

Wat gaan we daarvoor doen?

2.1 Stedelijke programmering

Speerpuntindicatoren

Speerpuntindicator		Norm	Realisatie
1	Het aantal woningen dat gebouwd wordt en aansluit bij de vraag conform de regionale afspraken.	680	609
	Toelichting Op basis van de geactualiseerde regionale woningbouwafspraken is de opgave verhoogd naar 812. De gemeenteraad is hierover geïnformeerd met een raadsbrief in januari 2015. Naast de toevoeging van 609 zelfstandige wooneenheden, zijn 310 onzelfstandige wooneenheden gerealiseerd. Dit zijn voornamelijk studentenkamers (grootste projecten: Donkvaart, Tramsingel en Epelenberg) Met de corporaties is de jaarschijf 2016 afgestemd.
2	Het verkleinen van de mis match in de planvoorraad tussen vraag en aanbod.
	Toelichting Er hebben zich diverse natuurlijke momenten voorgedaan waarop is geacteerd: o.a. Drie Hoefijzers Noord, Klokkenberg, Haegstraete, Molenkwartier, Wisselslag. Diverse projecten zijn inmiddels naar de realisatiefase gegaan. Voor een aantal projecten waar sprake is van een mismatch hebben zich diverse natuurlijke momenten voorgedaan waarop is geacteerd. Zo is in 2015 het ontwerpbestemmingsplan Drie Hoefijzers Noord ter inzage gelegd en is een realistisch woningbouwprogramma opgenomen. Hiermee is een planologisch-juridisch kader gecreëerd waarop na vaststelling van het bestemmingsplan door de gemeenteraad een omgevingsvergunning verleend kan worden voor de daadwerkelijke realisatie. De plancapaciteit voor kantoren (oorspronkelijk 8.000 m2) is teruggebracht naar een kleiner programma met een bredere bestemming (2.200 m2). Voor het gebied Molenkwartier heeft het college in maart 2015 het principebesluit genomen om een haalbaarheidsstudie op te starten. Hierbij wordt het oorspronkelijke programma van 210 woningen teruggebracht naar circa 155. Daarnaast wordt gestuurd op een aanvullend programma op de projecten Teteringen, Driesprong en Drie Hoefijzers Noord. Als de haalbaarheidsstudie positief wordt afgesloten volgt een volgende stap om een bestemmingsplan te ontwikkelen. Voor het project Klokkenberg is de huidige eigenaar op zoek gegaan naar nieuwe eigenaren. In 2015 zijn diverse gesprekken gevoerd met de huidige eigenaar over de afspraken zoals die contractueel vast liggen. Voor het Wisselslag-terrein is een verdere uitwerking gemaakt van de deelgebieden. Er is een nieuw bestemmingsplan en bijbehorende overeenkomsten opgesteld. Het project Haegstraete (voormalig Hessels terrein) is door de eigenaars verkocht. In 2015 zijn gesprekken gevoerd over de beoogde realisatietermijn van het project waarna aan de koper uitleg is gegeven over het onderliggende bestemmingsplan en de mogelijkheden die het College heeft om hierop te sturen.
3	Het aantal m2 gerealiseerde kantoren op gewenste locaties.
	Toelichting In 2015 zijn de kantoren in het Stationsgebouw in gebruik genomen. Daarnaast is eind 2015 gestart met de voorbereidende werkzaamheden voor de bouw van de gerechtsgebouw in 2016. Voor de locatie Coulissen West is een tenderprocedure opgestart in 2015. Deze heeft geleid tot de selectie van drie partijen waarmee de procedure wordt voortgezet die in 2016 wordt afgerond.
4	De leegstand van kantoren en maatschappelijk vastgoed.
	Toelichting In 2015 zijn 17.000 m2 omgezet naar andere functies, waaronder het voormalige Rabobank kantoor in Princenhage, Vlaszak 10-12, diverse panden aan de Baronielaan. Daarnaast zijn plannen in ontwikkeling voor de voormalige Rabobanklocatie aan de Markendaalseweg en is een ontwikkelingstraject gestart voor de leegstaande en de komende jaren leegekomende locaties rondom de Seeligkazerne (Gasthuisvelden).
5	De netto toevoeging aan bedrijventerreinen tot 2020.
	Toelichting Het Rithmeesterpark wordt in 2016 bouwrijp gemaakt. De eerste bedrijfskavel is in 2015 verkocht en getransporteerd. Het bedrijventerrein aan de voet van de Bavelse Berg is in realisatie.
6	De samenwerking op bedrijventerreinen en winkelconcentraties versterken in de vorm van parkmanagement.
	Toelichting In 2015 is het ondernemersfonds Binnenstad ingesteld en is gestart met het ondernemersfonds Prinsenbeek. Met een herstructureringssubsidie van de BOM is een veiligheidsproject (camera’s) op Hazeldonk gestart en is de BIZ bedrijveninvesteringszone) De Krogten ondersteund.
7	Het aantal braakliggende terreinen dat een tijdelijke invulling krijgt.	3
	Toelichting Met Corbion (eigenaar CSM gebied) is een overeenkomst afgesloten waarin afspraken zijn gemaakt over het tijdelijk gebruik van het terrein. Daarnaast heeft vanuit de App Terreinidee de Kruidenakker aan de Ettensebaan een stimulans gekregen. Op het braakliggende terrein aan de Oude Vest heeft tijdelijk de Heijmans One gestaan. De Heijmans One heeft ervoor gezorgd dat andere initiatiefnemers van tijdelijke woningen zich melden, onder andere de partij waarvoor nu een omgevingsvergunning in behandeling is voor dezelfde locatie. Daarnaast zijn er andere lopende initiatieven (de Hoven en een initiatief Artopia genaamd) die naar verwachting in 2016 leiden tot realisatie. Op het terrein Drie Hoefijzers Noord zijn tijdelijke kunstwerken gerealiseerd. Op het terrein De Hoven (Spoorstraat) is invulling te geven aan de hand van de Realisatiestrategie Via Breda (te beginnen bij de kop van het terrein). In het Collegebesluit over Molenkwartier is ook aandacht gevraagd om terreinen beschikbaar te stellen voor tijdelijke initiatieven. Dit alles om eigenaren te stimuleren de ideeën van de stad te faciliteren. Naast de App is ook een facebookpagina Terrein Idee aangemaakt om het bereik te vergroten en ideeën breder te delen met de stad.

Gerelateerde producten

Vastgoedprogrammering

De monitoring voor de vastgoedprogrammering.

Productindicatoren

Productindicator		Norm	Realisatie
1	De vastgoedmonitor en de basislijst woningbouw is afgestemd op de informatiebehoefte van het bestuur. De informatie wordt benut voor het Meerjarenperspectief Grondbedrijf (MPG) en de Voortgangsrapportage Stedelijke Programmering.
	Toelichting Het MPG vervangt voor een deel de vastgoedmarkmonitor. Dit betreft met name de stand van zaken in de stedelijke programmering op grond van de vastgestelde beleidsdoelstellingen en de eventueel benodigde bijstelling. Daarnaast is een vastgoedinformatiesysteem in ontwikkeling. De data die hieruit komt zal als input en onderbouwing voor het MPG gaan dienen, maar ook voor andere beleidsterreinen zoals veiligheid, de binnenstadmonitor en gebiedsprojecten.

Stedelijke programmering

Het sturingsinstrument stedelijke programmering (kwantitatief en kwalitatief) en ruimtelijke ordening.

Productindicatoren

Productindicator		Norm	Realisatie
1	De stedelijke programmering is geborgd in het bestuurlijk besluitvormingsproces.
	Toelichting Het informatieblad (relatie) ruimtelijk project woningbouw wordt standaard ingevuld bij elk besluitvormingsmoment. De informatie die hiermee verkregen wordt is vervolgens weer input voor het basis registratie systeem en wordt gebruikt voor onder andere het MPG .

Faciliteren marktpartijen

Faciliteren en begeleiden marktpartijen bij ombuigen en bijstellen van bestaande plannen.

Productindicatoren

Productindicator		Norm	Realisatie
1	Een goede verdeling van de projecten over de 10 jaars planningsperiode en een goede afstemming met de vraag.
	Toelichting Dit is onderdeel van de reguliere werkzaamheden van de afdelingen Ruimte en Vastgoedontwikkeling.

Afspraken woningbouwcorporaties

Afspraken met de woningbouwcorporaties.

Productindicatoren

Productindicator		Norm	Realisatie
1	De afspraken met de woningbouwcorporaties worden periodiek herzien en maken integraal deel uit van de stedelijke programmering.		Ja
	Toelichting Periodiek heeft overleg plaatsgevonden met de corporaties over de stedelijke programmering.

Bestemmingsplannen

Actuele bestemmingsplannen.

Productindicatoren

Productindicator		Norm	Realisatie
1	Alle bestemmingsplannen zijn actueel (niet ouder dan 10 jaar).	<10 jaar	Nee
	Toelichting Er resteren nog twee bestemmingsplannen die niet actueel zijn. Dit betreft allereerst het bestemmingsplan Buitengebied Oost. In 2015 is dit plan ter inzage gelegd. In 2016 wordt dit plan ter vaststelling aan de gemeenteraad voorgelegd. Het bestemmingsplan Claudius Prinsenlaan is het tweede bestemmingsplan dat nog niet actueel is. Hiervoor wordt het schrijven van een gebiedsvisie in 2016 opgestart.
2	In nieuwe bestemmingsplannen maximaal inzetten op flexibiliteit en binnen de wettelijke kaders doorlooptijden verkorten.
	Toelichting Dit is onderdeel van het reguliere herzieningen proces van opstellen en actualiseren van bestemmingsplannen.

Bedrijventerreinenontwikkelingen

De bedrijventerreinenontwikkelingen.

Productindicatoren

Productindicator		Norm	Realisatie
1	Uitvoering van de Structuurvisie Breda 2030; waaronder het herstructureren van verouderde bedrijventerreinen.
	Toelichting In 2015 is een toename te zien van de uitgifte van bedrijfsterreinen. Zowel op bestaande terreinen (1,4 hectare) als op nieuwe terreinen (3,3 hectare) is in totaal een kleine 5 hectare aan bedrijventerreinen uitgegeven (zowel gemeentelijke als particuliere).

Productindicator	Norm	Realisatie
1	Uitvoering van het plan om de leegstand van kantoren terug te dringen.
	Toelichting Uitgevoerd.

Agrarische ondernemers

Binnen de kaders van de structuurvisie meer ontwikkelingsruimte bieden aan agrarische ondernemers.

Productindicatoren

Productindicator		Norm	Realisatie
1	Agrarische ondernemers krijgen de ruimte om nevenactiviteiten te ontwikkelen.
	Toelichting Dit is onderdeel van de actualisering van de bestemmingsplannen in het buitengebied.

2.2 Duurzame ontwikkeling

Speerpuntindicatoren

Speerpuntindicator		Norm	Realisatie
1	CO2 reductie
	Toelichting De totale CO2 emissie van Breda over 2012 is in 2015 achteraf, als gevolg van CBS-correcties, licht bijgesteld (van 991 kton naar 987 kton). Daarmee is de stand voor 2012 ten opzichte van de CO2 reductie beleidslijn voor 2044 iets verkleind. De nu (voorlopig) vastgestelde stand voor 2013 (986 kton) blijft daar vrijwel gelijk aan. Voor de koers op het einddoel CO2-neutraal in 2044 blijft maximale beleidsinzet noodzaak.
2	Het aantal dagen overschrijding van de daggemiddelde concentratie van fijn stof.	< 35 dagen	< 13 dagen
	Toelichting De norm (50 µg/m3) wordt minder dan 13 dagen (per jaar) overschreden.
3	Spoedlocaties met bodemverontreiniging.	4	4
	Toelichting In 2015 zijn 4 humaan risicovolle spoedlocaties beheerst.
4	Grondstromen.
	Toelichting Is gereed, in 2016 komt pilot.
5	Braakliggende terreinen maximaal benutten (onder andere stadslandbouw) in het kader van kansen voor milieu, duurzaamheid, groen & water.
	Toelichting In 2015 is een overeenkomst gesloten met de ontwikkelaar voor een alternatieve locatie in Steenakker nabij de Noordelijke Rondweg (NRW).
6	Investeren in de infrastructuur met extra aandacht voor fietsers en voetgangers.
	Toelichting Alle projecten uit de uitvoerings programma's jaarschijf 2015 zijn gereed of lopen. Er zijn geen ‘uitvallers’.

Gerelateerde producten

Milieu

De sturingsinstrumenten voor Milieu

Productindicatoren

Productindicator		Norm	Realisatie
1	De concept Milieuvisie is gereed en wordt in 2015 vastgesteld (incl. Monitoringsplan).
	Toelichting In januari 2016 is de Duurzaamheidsvisie vastgesteld. In 2016 komt voorstel voor Monitoringsplan.

Verkeerslawaai

De drempelwaarde voor verkeerslawaai.

Productindicatoren

Productindicator		Norm	Realisatie
1	Twee probleemlocaties worden aangepakt in 2015	2
	Toelichting Twee probleemlocaties zijn aangepakt in 2015, deze zijn gereed.

Afvalservice

Het hergebruiken van producten en grondstoffen in het kader van de circulaire economie (afvalservice).

Productindicatoren

Productindicator		Norm	Realisatie
1	Percentage restafval op totaal neemt af met 10%	10%
	Toelichting In het jaar 2014 is gemiddeld 6% minder restafval per inwoner geproduceerd dan in 2013. NB de cijfers van het jaar 2015 zijn nog niet beschikbaar.

Woningisolatie

Woningen worden door corporaties geïsoleerd en verduurzaamd waarbij naar financiering wordt gezocht.

Productindicatoren

Productindicator		Norm	Realisatie
1	In 2015 wordt een voorbeeld woning “0 op de meter” gerealiseerd (uitvoering conform alliantie-afspraken).
	Toelichting In 2015 is een voorbeeld woning “0 op de meter” gerealiseerd.

2.3 Aantrekkelijke stad

Speerpuntindicatoren

Speerpuntindicator		Norm	Realisatie
1	Gerichte impulsen in groen, ecologie en landschap op het Landgoed Haagse Beemden, het Markdal en de Markoevers / Zoete delta.
	Toelichting In 2015 zijn de percelen aangewezen die binnen de gemeente Breda ingezet gaan worden voor de EVZ Boomkikker. Tevens zijn de voorbereidingen getroffen voor het overdragen van de percelen naar de directie Beheer, deze vindt begin 2016 plaats.
2	Het creëren van meer groen en water in de openbare ruimte.
	Toelichting Kloostertuin Schorsenmolen is nu toegankelijk (semi-)openbaar. Er blijft een belangrijke opgave liggen. Ontwerp Concordiaplein gereed. Projectplan vergroening gevels Annastraat wordt uitgevoerd in 2016. De stedelijke verkenning van de Markoevers / Zoete Delta is afgerond. Overeenkomst met de eigenaar CSM terrein is gesloten. Gezamenlijke verkenning wordt 2016 opgeleverd.
3	Het rapportcijfer woonomgeving en het rapportcijfer leefbaarheid (leefbaarheid en veiligheidsenquête).	7,2
4	Het aantal bezoekers in Breda
5	Het aantal gemeentelijke monumenten	10	0
	Toelichting In 2015 is prioriteit gegeven aan het afronden van het bouwhistorisch onderzoek in de binnenstad. Op basis van dit onderzoek kunnen panden als gemeentelijk monument aangewezen worden. In 2015 zijn geen monumenten aangewezen.

Gerelateerde producten

Bredaas erfgoed

Het sturingsinstrument voor Bredaas erfgoed.

Productindicatoren

Productindicator		Norm	Realisatie
1	De beleidsadvieskaarten voor Bredaas erfgoed zijn vastgesteld.
	Toelichting De beleidsadvieskaarten zijn onderdeel van de herijking van de erfgoedvisie. Deze wordt in 2016 ter vaststelling aangeboden aan de raad.

Bouwhistorisch onderzoek binnenstad

Het bouwhistorisch onderzoek in de binnenstad.

Productindicatoren

Productindicator		Norm	Realisatie
1	Het afronden van het bouwhistorisch onderzoek in de binnenstad.		Ja
	Toelichting Dit onderzoek is 2015 afgerond.

Productindicator	Norm	Realisatie
1	Uitvoering geven aan de vastgestelde Gebiedsvisie voor de Binnenstad.

Plattelandsontwikkeling

De plattelandsontwikkeling.

Productindicatoren

Productindicator		Norm	Realisatie
1	Landstad de Baronie: in 2015 wordt de transitie van een samenwerkingsverband naar een netwerkorganisatie voltooid.
	Toelichting In 2015 is de transitie van een samenwerkingsverband naar een netwerkorganisatie voltooid en loopt.

Dierenwelzijn

Dierenwelzijn.

Productindicatoren

Productindicator		Norm	Realisatie
1	In samenspraak met bewoners, agrarische ondernemers en andere belanghebbenden wordt een beleidsnotitie dierenwelzijn geschreven.
	Toelichting Een beleidsnotitie dierenwelzijn is geschreven. deze maakt uit van de Duurzaamheidsvisie.

2.4 Bereikbaarheid

Speerpuntindicatoren

Speerpuntindicator		Norm	Realisatie
1	De bereikbaarheid van locaties waar gewerkt wordt dat vanuit de gemeente binnen een acceptabele tijd te bereiken is met het openbaar vervoer en de auto binnen en buiten de spits.
	Toelichting In de Atlas van 2015 is Breda ten opzichte van 2014 twee plaatsen gedaald in de ranking van de 50 grootste Nederlandse gemeenten. Van plaats 27 in 2014 naar 29 in 2015. Dit wordt veroorzaakt door de bereikbaarheid van de auto in de spits. Waarschijnlijk spelen hierin de ‘Via Breda’ maatregelen een grote rol (zoals Doornboslaan afgesloten en dergelijke). Bereikbaarheid auto buiten de spits en bereikbaarheid per OV zijn ongewijzigd tov 2014.
2	De bereikbaarheid van de stad
	Toelichting - In 2015 is met behulp van meetapparatuur langs de stadsontsluitingswegen de 1ste betrouwbare reistijdmetingen gehouden. Vanaf dat moment zullen elk jaar trendmetingen uitgevoerd worden. - Het vervolgen van de Mobiliteitsaanpak Breda en verder uitwerken in samenhang met de concessie Openbaar Vervoer loopt.
3	Het aantal verkeersonveilige locaties met letselongevallen in het verkeer.	3	3
	Toelichting De top 3 verkeersonveilige locaties is aangepakt.
4	De uitbreiding van het HOV- netwerk.
	Toelichting Eerste deel tracé gereed (tot De La Reyweg), start uitvoering in 2016. 2de deel tracé DO gereed medio 2016, uitvoering 2017. De busbaan langs het spoor is in 2015 gereed.
5	De uitbreiding van het hoofd fietsnetwerk.
	Toelichting - Gereed 1ste kwartaal 2016 - Planning onduidelijk fietsroute binnensingels is nog niet bekend. - In 2017 wordt gestart met de derde stedelijke snelfietsroute. St. Ignatiusstraat: Definitief Ontwerp in 2016, aanleg 2017.
6	Het aantal reizigers in het openbaar vervoer.
	Toelichting Gegevens zijn beschikbaar, analyse in 2016.
7	Restant niet geprioriteerde haltes worden toegankelijk voor mensen met een beperking	100	56
	Toelichting In 2015 zijn 56 haltes toegankelijk gemaakt. In 2016 de laatste 92 haltes.

Gerelateerde producten

Productindicator	Norm	Realisatie
1	Schaalsprong OV: Ultra-PRT
	Toelichting Grove verkenning is afgerond. Vooralsnog geen vervolg.

Stedelijk hoofdwegennet

De doorstroming van het stedelijk hoofdwegennet en de snelwegen rond Breda.

Productindicatoren

Productindicator		Norm	Realisatie
1	De doorstroming van het stedelijk hoofdwegennet en de snelwegen rond Breda.
	Toelichting De doorstroming van het stedelijk hoofdwegennet en de snelwegen rond Breda. Operationeel verkeersmanagement wordt gefaseerd geïmplementeerd, waarbij actueel wordt ingespeeld op de verkeerssituatie in en rond Breda in samenwerking met Rijkswaterstaat en de Provincie. Vanwege de groei van het autoverkeer worden de investeringen in e.d. Noordelijke Rondweg naar voren gehaald. In 2015 zijn DRIPS geplaatst langs NRW en ZRW. Deze zijn in 2016 operationeel.

Fiets

Het gebruik van de fiets

Productindicatoren

Productindicator		Norm	Realisatie
2	Het gebruik van de fiets.
	Toelichting - Lifestyle onderzoek naar fietsbeleving onder inwoners van Breda: 1ste nameting gereed. Gereed. Eind 2016 2de nameting - Het fietsparkeren wordt gratis. Gereed. - Wildparkeren van fietsen wordt strenger gehandhaafd. In 2015 heeft Parkeerbedrijf op verzoek strenger gehandhaafd. - Aanleg van een stedelijke snelfietsroute . St. Ignatiusstraat: DO in 2016, aanleg 2017.

Mobiliteit

Opstellen vierjaren investeringsplan (uitwerking structuurvise 2030) Mobiliteit (instandhouden van het huidig netwerk in combinatie met het bundelen en ontvlechten van verkeerstromen).

Productindicatoren

Productindicator		Norm	Realisatie
1	Opstellen vierjaren investeringsplan (uitwerking structuurvisie 2030) Mobiliteit (instandhouden van het huidig netwerk in combinatie met het bundelen en ontvlechten van verkeerstromen).
	Toelichting Het Meerjaren Uitvoeringsprogramma Mobiliteit is gereed en de jaarschijf 2015 is gerealiseerd.

Autoluwe binnenstad

Onderzoek naar de mogelijkheden c.q. wensen ten aanzien van een autoluwe binnenstad en de aanleg van transferia.

Productindicatoren

Productindicator		Norm	Realisatie
1	Onderzoek naar de mogelijkheden c.q. wensen ten aanzien van een autoluwe binnenstad en de aanleg van transferia.
	Toelichting Een dergelijk onderzoek is niet gerealiseerd en staat niet meer in de planning.

Wat heeft het gekost?

(Bedragen x 1.000)

Exploitatie en mutaties in reserves	Primaire begroting	Begroting 2015 na wijzigingen	Jaarrekening 2015	Saldo
Lasten	67.069	69.821	46.973	22.848
Baten	45.898	45.738	30.622	-15.117
	-21.172	-24.083	-16.352	-7.732
Mutaties reserves	3.164	5.892	312	5.580
Saldo	-18.008	-18.191	-16.040	-2.152

Toelichting exploitatie/mutaties (op hoofdlijnen)

Het resultaat van het programma bedraagt € 2,15 miljoen positief. Gezien het grote aantal oorzaken voor het resultaat worden de grootste resultaten binnen het programma hieronder benoemd en toegelicht.

Cultureel Erfgoed
Het saldo op dit product bedraagt € 0,232 miljoen negatief. Voor het beheer van het depot is een groter beroep gedaan op het personeel dan voorzien, dit levert een overschrijding op van € 0,140 miljoen.
De open monumentendag heeft € 0,043 miljoen meer gekost dan begroot, dit wordt veroorzaakt door inzet van eigen personeel en inhuur van personeel voor deze dag.

Grondbedrijf

Het jaarresultaat van het grondbedrijf bedraagt € 2,9 miljoen positief. In de onderstaande tabel zijn de specifieke onderdelen van het grondbedrijf samengevoegd in één overzicht. Hiermee is het resultaat van het grondbedrijf zichtbaar gemaakt en is de onderverdeling in de onderdelen grondexploitaties, voorraad gronden en panden en algemene kosten in beeld gebracht. Vervolgens zijn de verschillende posten toegelicht. In deze toelichting wordt ingegaan op de mutaties in de jaarschijf die van invloed zijn op het resultaat in 2015. Een uitgebreide toelichting op het grondbedrijf is opgenomen in de paragraaf grondbeleid.

Grondbedrijf	Begroting		Realisatie
Grondbedrijf	(bijgesteld)		Realisatie
(bedragen x€1.000)	lasten	baten	lasten	baten
Jaarschijf Grondexploitatie	24.549	42.223	16.057	14.584
Liquidaties en winstnemingen	0	0	0	3.299
Mutatie onderhanden werk	17.674	0	-1.473	0
Mutatie voorziening negatieve planresultaten	0	0	0	721
Exploitatie gronden en panden	2.475	1.189	11.188	8.762
Algemene kosten Grondbedrijf	4.661	0	4.627	0
Subtotaal	49.359	43.412	30.399	27.364
Subtotaal resultaat
Bijdrage uit algemene middelen		5.947		5.947
Resultaat				2.916

Jaarschijf grondexploitaties
Het resultaat van het product is € 4,0 miljoen miljoen positief.

Het jaarrekeningresultaat van de grondexploitaties wordt bepaald door de resultaten van de afgesloten grondexploitaties, de tussentijdse winstnemingen en de mutaties in de voorziening negatieve planresultaten. Dit resultaat is het saldo van de posten: jaarschijf grondexploitatie, liquidaties en winstnemingen en mutatie onderhanden werk.De lasten en baten onder de post jaarschijf grondexploitatie zijn een afgeleide van de meerjarige projectramingen van de grondexploitaties. Tijdens de looptijd van een project worden de lasten en baten geactiveerd als ‘onderhanden werk’ op de balans. Dit is terug te vinden in de post mutatie onderhanden werk. Verschillen tussen begroting en realisatie van een jaarschijf zijn daarmee een indicator voor de voortgang van een project, maar hebben niet direct consequenties voor het resultaat.

Afsluiten grondexploitaties en winstnemingen
In 2015 is per saldo € 3,3 miljoen aan positief resultaat gegenereerd door tussentijdse winstnemingen (€ 3,3 miljoen).
Tussentijdse winstnemingen vinden met name plaats in grondexploitaties waarbij inmiddels substantiële verkopen zijn gerealiseerd, waarvoor de meeste kosten reeds zijn gemaakt en waarbij er voldoende zekerheid is over de nog te maken kosten en de risico’s. In 2015 betreft het Haenen Noord (€ 0,45 miljoen), Haenen-Zuid (€ 0,15 miljoen), Roosberg (€ 0,7 miljoen) , Neel West € 1,5 miljoen en Asterd (€ 0,5 miljoen).

Mutatie voorziening negatieve planresultaten

De mutatie van de voorziening negatieve planresultaten komt voort uit de herzieningen van de grondexploitaties per 31 december 2015. De negatieve planresultaten verbeteren ten opzichte van de jaarrekening 2014 (€ 0,7 miljoen miljoen). De voorziening negatieve planresultaten kan daarom verlaagd worden en dit werkt positief door in het resultaat. De vrijval is opgebouwd uit verschillende positieve en negatieve mutaties. De grootste mutaties hebben betrekking op Bouverijen +€ 0,4 miljoen, Stationskwartier +€ 0,3 miljoen, Saval + € 0,2 miljoen en Kloosterkazerne -/- € 0,2 miljoen.

Als gevolg van de actualisering van de ramingen voor het bouw- en woonrijpmaken is de fasering van de werkzaamheden gewijzigd. Dit leidt tot een rentevoordeel omdat de kosten later gemaakt zullen worden. Het resultaat voor Bouverijen verbetert hierdoor met € 0,4 miljoen positief.
De grondexploitatie Stationskwartier verbetert met € 0,3 miljoen. Dit wordt veroorzaakt door actualisering van de ramingen voor het bouw- en woonrijpmaken (€ 0,3 miljoen positief).
De grondexploitatie Saval is verbeterd doordat een hogere grondprijs is gerealiseerd dan opgenomen in de grondexploitatie (€ 0,2 miljoen positief).
De grondexploitatie Kloosterkazerne verslechtert met € 0,2 miljoen. De hotelontwikkeling op deze locatie is aangehouden in afwachting van het onderzoek naar de noodzaak van toevoeging van hotels in Breda. In de grondexploitatie is daarom de fasering met twee jaar verlengd. De extra rentelasten leiden tot een verslechtering van het verwachte grondexploitatieresultaat.

Resultaat gronden en panden

Panden en gronden	Begroting		Realisatie
Panden en gronden	(bijgesteld)		Realisatie
(bedragen x€1.000)	lasten	baten	lasten	baten
Exploitatie gronden en panden	2.475	1.189	8.457	7.006
Afboekingen en voorzieningen	0	0	2.731
Verkopen panden en gronden				7371
Boekwaarde en verkoopkosten	0	0		-/-5.625
Subtotaal	2.475	1.189	11.188	8.762
Subtotaal resultaat		1.286		2.426
Bijdrage uit algemene middelen		1.286		1.286
Resultaat				- 1.140

Exploitatie gronden en panden

Het resultaat van het product is € 1,1 miljoen negatief. Dit is opgebouwd uit drie onderdelen:

Exploitatie
Op de reguliere exploitatie van gronden en panden bedraagt het resultaat in 2015 per saldo € 0,13 miljoen negatief. Het onderdeel tijdelijk beheer van panden en gronden kent een structureel verlieslatende exploitatie als gevolg van hoge kapitaallasten versus lage (huur)opbrengsten.

Afboekingen en voorzieningen
De boekwaarde van de gronden en panden wordt jaarlijks getoetst aan de actuele marktwaarde. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van onafhankelijke taxaties. Voor de objecten waar de marktwaarde onder de actuele waarde ligt wordt afgewaardeerd naar lagere marktwaarde. De afwaardering op de boekwaarde van panden en gronden bedraagt € 0,5 miljoen. Dit wordt veroorzaakt door afwaardering op een aantal grotere woningbouwkavels. Daarnaast is in 2015 de meerjaren onderhoudsplanning voor de objecten in het Havenkwartier afgerond. Dit heeft er toe geleid dat een dotatie aan de onderhoudsvoorziening voor (achterstallig) onderhoud is gedaan van circa € 0,7 miljoen. Voor een aantal objecten in het complex Klavers Jansen is geconstateerd dat het niet meer rendabel is om deze door te exploiteren. Voor deze objecten is een afwaardering in de vorm van een voorziening gedaan van € 0,4 miljoen. Verder is de boekwaarde van de gronden in het Havenkwartier gecorrigeerd voor de aanwezige bodemvervuilingen. Hiervoor is een voorziening gevormd van € 1,2 miljoen.

Verkoopresultaat
Het saldo uit de verkoop van panden en gronden bedraagt € 1,7 miljoen positief. Dit betreft gerealiseerde verkopen met een opbrengst hoger dan de boekwaarde. Het saldo van de verkoopopbrengst (€7,4 miljoen) vermindert met de boekwaarde van de verkochte bezittingen (€ 5,6 miljoen) komt ten gunste van het afdelingsresultaat.

(bedragen x€1.000 )
RESERVES	STAND 1-1-2015	MUTATIES IN 2015	STAND 31-12-2015
Groenfonds Buitengebied	820	-74	746
Bodemfonds	855	596	1.451
Klimaatfonds	0	300	300
Algemene reserve
Investeringsreserve		- 731
Totaal reserves	1.675	822	2.497

Toelichting reserves (op hoofdlijnen)

Toelichting Reserve Klimaatfonds(stand 31/12/15 €0,3 miljoen)
Opbrengsten uit klimaatprojecten worden in deze reserve gestort waaruit de komende jaren weer nieuwe projecten uit gefinancierd kunnen worden.
Investeringen uit deze reserve die zich op termijn terug verdienen, worden teruggestort, waardoor de reserve Klimaatfonds deels een revolverend karakter heeft.
Het Klimaatfonds wordt gevoed met opbrengsten uit het project windturbines Hazeldonk. Hieruit heeft de gemeente Breda een bijdrage van € 0,233 miljoen in 2015 ontvangen (waarvan € 0,041 miljoen voor afdracht aan de afdeling vastgoedontwikkeling, resteert € 0,183 voor de reserve klimaatfonds).

Toelichting Reserve Groenfonds(stand 31/12/15 €0,746 miljoen)
De groenreserve wordt gevuld door de verkoop van titels Buitenwonen de Linten. De gemeente Breda heeft hierover afspraken gemaakt met de provincie Noord-Brabant. Middels de groenreserve realiseert de gemeente projecten in het buitengebied van Breda. Enkele voorbeelden van projecten zijn: Ecologische Verbindingszone Bijlloop en Vierde Bergboezem. De beschikbare middelen zijn bestemd aan diverse projecten waar aan wordt gewerkt zoals EVZ Bavelse Leij en EVZ Hazeldonk.
Natuurontwikkelingsprojecten kennen een lange doorlooptijd vanwege onderhandelingen over grondtransacties, cofinanciering en afstemming met stakeholders. Er wordt veelvuldig gebruik gemaakt van subsidies.

Toelichting Reserve Bodemfonds(stand 31/12/15 €1,45 miljoen)
Door het Rijk beschikbaar gestelde gelden voor bodemsanering worden in één reserve gebracht.
Breda ontvangt één bodemgeldstroom: Wet bodembescherming (DU). Deze wordt via het gemeentefonds beschikbaar gesteld.

In 2015 waren géén kostbare actieve beheers-/saneringsmaatregelen noodzakelijk. Andere instrumenten zoals onderzoek en bemiddeling waren voor de beheersing van de humane risico’s toereikend. Op termijn zijn de gelden van de bodemreserve wel nodig, zodra er ontwikkelingen plaatsvinden nabij alle resterende bodemverontreinigingen in de gemeente Breda, de zogenaamde ontwikkelgestuurde aanpak zoals vermeld in het bodemmasterplan. In 2015 is per saldo € 0,405 miljoen toegevoegd aan de reserve Bodem.

(bedragen x€1.000 )
Voorzieningen	STAND 1-1-2015	MUTATIES IN 2015	STAND 31-12-2015
Vrz planmatig onderhoud VO	175	596	771
Vrz verlieslatende contracten	8.686	339	9.025
Totaal voorzieningen	8.861	935	9.796

Toelichting voorzieningen (op hoofdlijnen)

De voorziening voor duurzame waardevermindering is in 2014 gevormd voor de afwaardering van panden en gronden naar directe opbrengstwaarde (taxatiewaarde). De afboekingen worden daarmee verwerkt middels een voorziening zodat positief waardeherstel in de toekomst via een voorziening kan worden verwerkt.
De voorziening verlieslatende contracten heeft betrekking op de vertreklocaties Rechtbank en Belastingkantoor.

(bedragen x€1.000 )
Investeringen	Totaal beschikbaar krediet 2015	werkelijke uitgaven 2015	vrijval 2015	Nog af te wikkelen krediet 2015	2016	2017	2018 e.v.
Bedrijfsmiddelen Ontwikkeling	72		72	0	-
Bedrijventerreinen	4.211	357		3.854	1.084	2.730	40
Geactiv.investeringen GB	5.675	1.823	118	3.734	3.734
Groen en Water	1.797	155	179	1.463	1.463
Milieu	296	104	47	145	145
Mobiliteit	26.163	11.940	421	13.802	10.678	3.124
PMP	90		90	0	-
Strategie en Stedelijke planning	9.820	367		9.453	5.000	4.021	432
Via Breda	20.921	11.295	3.231	6.395	6.395
Totaal	69.045	26.041	4.158	38.847	28.500	9.875	472

Toelichting investeringen (op hoofdlijnen)

Het nog af te wikkelen krediet voor de herstructurering bedrijventerreinen is benodigd voor de projecten Emer-Noord Hintelaken en Krouwelaarshaven en de samenwerking met de BOM/BHB.

De investeringen Grondbedrijf in bovenwijkse voorzieningen hebben betrekking op een gedeelte van de projectkosten Rithmeesterpark en de afrondende werkzaamheden van het project Waterakkers.
Bij Groen & Water gaat het met name om de realisatie van de Ecologische Verbindingszone Bavelsche Leij en Hazeldonk

Bij mobiliteit betreft de hoogte van het nog af te wikkelen bedrag voor een groot deel de HOV-Busbaan, bij Stedelijk Planning en Programmering betreft dit de uitbreiding van Amphia Molengracht en Evenementenzone.

De restantkredieten eind 2015 Via Breda hebben betrekking op de projecten OV-terminal en de fietsenstalling welke in 2016 worden afgerond. De vrijval betreft de niet benodigde middelen van de afgeronde projecten DRIS, Verlengde Stationslaan en Via Breda Broeit. In de paragraaf groot project Via Breda is dit nader toegelicht.

Beleidsproducten en processen

Begroting	Verantwoording
Ruimte
Structuurvisie Breda 2030 als kaderstellend document hanteren in besluitvorming.	Is continu proces
Bestemmingsplannen actueel houden.	Is continu proces
Beoordelen nieuwe maatschappelijke initiatieven die een planologische procedure nodig hebben.	Is continu proces
Actueel houden Basislijst Woningbouw.	Is continu proces
Geïntegreerde Voortgangsrapportage Stedelijke Programmering en Meerjarenperspectief Grondbedrijf.	Gerealiseerd
Mobiliteit & Milieu
Nieuwe Milieuvisie vast laten stellen.	In januari 2016 is de Duurzaamheidsvisie vastgesteld in het college.
Implementatie van de AMVB bodem warmte-koude opslag (wko).	Het beleid is vastgesteld, werkafspraken met OMWB zijn geïmplementeerd.
Vastgoedontwikkeling
(Actualiseren) Nota Grondbeleid.	Niet van toepassing
(Actualiseren) Meerjarenperspectief Grondbedrijf (MPG).	Gerealiseerd
Grondprijzen 2015 actualiseren.	De grondprijzen zijn eind 2014 vastgesteld. In 2016 worden deze geactualiseerd

Projecten

Begroting	Verantwoording
Ruimte
Nieuwe vastgoedprojecten van marktpartijen en woningbouwcorporaties faciliteren die passen binnen de Structuurvisie 2013, onder andere: Amphia Molengracht; Heilig Hartkerk; Amphia Langendijk zodra realisatietermijn in zicht komt; Klokkenberg landgoedontwikkeling; Evenementenzone Bavelse Berg; Gasthuispoort; Achter de Lange Stallen; Winkelcentrum De Burcht; Winkelcentrum De Berg; Scheperij Teteringen.	Amphia In december 2015 heeft Amphia een akkoord bereikt met de geldverstrekkers over de financiering voor het nieuwe ziekenhuis. Daarmee is groen licht gegeven voor de bouw van het nieuwe ziekenhuis. De werkzaamheden aan de openbare ruimte zijn in januari 2016 gestart. Heilig Hartkerk Voor de herontwikkeling van de Heilig Hartkerk en de naastgelegen locatie van de Praktijkschool Breda aan de Baronielaan voert de gemeente met de projectontwikkelaar DimensieVier een gezamenlijk haalbaarheidsonderzoek uit op basis van een intentieovereenkomst in mei 2014 is gesloten. De ontwikkeling omvat de restauratie en herbestemming van de kerk en pastorie met daarnaast nieuwbouw van circa 40 appartementen op de schoollocatie. De gemeente stelt als randvoorwaarde dat restauratie van kerk en pastorie (financieel) gekoppeld is aan de nieuwbouw en daarop vooruitloopt. Het haalbaarheidsonderzoek is nog niet gereed omdat de financiële uitvoerbaarheid van de totale ontwikkeling nog onvoldoende is aangetoond. De ontwikkelende partij heeft aangegeven het project te willen overdragen aan een grote ontwikkelende bouwer. De planning is om het resultaat van het haalbaarheidsonderzoek in het voorjaar van 2016 aan het college voor te leggen. Als het college positief kan besluiten over de resultaten van het haalbaarheidsonderzoek wordt vervolgens met de procedure voor bestemmingswijziging gestart. Vooruitlopend op het haalbaarheidsonderzoek lopen reeds de vergunningprocedures voor de restauratie- en bouwplannen voor kerk en pastorie. Doel hiervan is om zo snel mogelijk met de restauratie en verbouwing van de monumentale panden te kunnen beginnen. Klokkenberg In 2006 kocht Vitalis WoonZorgGroep het complex De Klokkenberg aan om dit te herontwikkelen tot een woon-zorglocatie volgens het Vitalis-concept. Tussen 2006 en nu is door Vitalis aanzienlijk geïnvesteerd in landschapsontwikkeling en planvorming. Het resultaat hiervan is een onherroepelijk bestemmingsplan met ruime mogelijkheden voor herontwikkeling daterend van juni 2014. Daarna is Vitalis niet tot uitvoering van bouwplannen gekomen. Als gevolg van het beleid voor scheiding tussen wonen en zorg wil Vitalis zich concentreren op het verlenen van zorg. Vitalis zoekt nu een betrouwbare ontwikkelpartner voor de ontwikkeling en exploitatie van haar vastgoed. Daartoe heeft zij begin juli 2015 onder begeleiding van Fakton een marktconsultatie opgestart waarin geïnteresseerde marktpartijen zich kunnen inschrijven. Deze procedure heeft in 2015 niet tot afronding geleid. Evenementenzone Bavelse Berg / Breepark Begin 2015 zijn de eerste gronden voor de ontwikkeling van de Bavelse Berg overgedragen aan de ontwikkelaar. De infrastructurele aanpassingen zijn in 2015 afgerond. De Decathlon is in 2015 geopend en de bioscoop is in aanbouw genomen. Voor de evenementenhal is de omgevingsvergunning in procedure genomen en begin 2016 verleend. Gasthuispoort: De bouw van de Gasthuispoort is in 2015 voorspoedig verlopen. De laatste woningen zijn in 2015 in de verkoop gekomen. Achter de Lange Stallen Conform raadsbrief dd 6 juli 2015, hebben de eigenaren aangegeven dat er geen gedeeld beeld is van de ontwikkeling Achter de Lange Stallen. De intentieovereenkomst tussen gemeente en eigenaren is hierdoor niet verlengd. In de Tweede Bestuursrapportage is gemeld dat de Gemeente een actieve rol heeft in de gesprekken met de eigenaren. Dit heeft in 2015 nog niet geleid tot een vervolgproces voor deze ontwikkeling. Winkelcentrum de Burcht Geen bijzonderheden. Winkelcentrum De Berg In 2015 is het haalbaarheidsonderzoek voor de revitalisering van winkelcentrum De Berg in combinatie met het realiseren van een woonzorgzone. Deze ontwikkeling bleek niet haalbaar, met name omdat er geen belegger geïnteresseerd bleek in de woonzorgontwikkeling. De beschikbare gemeentelijke middelen (€ 995.000) zijn met een raadsbesluit gereserveerd voor de herinrichting van de openbare ruimte van de winkelcentra De Berg, Donk, Heksenwiel en Tuinzigt. Hotel Nieuwstraat De verbouwing is in 2015 gestart, de werkzaamheden zijn in volle gang en de opening staat gepland voor april 2016. Molenkwartier De (her)ontwikkeling van het Molenkwartier aan de Teteringsedijk is in 2014 op een laag pitje komen te staan als gevolg van het faillissement van de ontwikkelaar. Door de eigenaar van het terrein is eind 2014 een nieuw voorstel ontwikkeld, met minder woningen dan in het oorspronkelijke plan.Dit plan is in 2015 als initiatiefplan ingediend.Op basis van een eerste weging is positief geoordeeld over deze inzet, zij het onder de nodige condities (woningdifferentiatie, fasering, omgevingsfactoren). Daarom is voorgesteld een haalbaarheidsonderzoek uit te voeren. De grondeigenaar heeft ondertussen een andere ontwikkelpartner bij de ontwikkeling betrokken. Momenteel wordt met deze partij het haalbaarheidsonderzoek opgestart. Naar verwachting wordt in de loop van 2016 de besluitvorming hierover afgerond. Vervolgens kan gewerkt worden aan een nieuw bestemmingsplan voor de locatie. Centrum Zuid-West De ontwikkeling van de zuid-westrand van de binnenstad (die loopt van de Gasthuisvelden via de Fellenoordstraat tot en met de Markendaalseweg) wordt in samenhang opgepakt. De werktitel van dit gebied is Gasthuisvelden. In dit gebied is een omvangrijke leegstand van met name kantoren. Daarnaast ligt hier het kazerneterrein Seelig dat door defensie zal worden afgestoten. Het eerste deel is reeds verkocht aan De Rooi Pannen. Het gebied omvat verschillende ontwikkelingsopgaven die de komende jaren gaan spelen, zoals (de transformatie van) de vertreklocaties van het belastingkantoor en het gerechtsgebouw, Seelig-zuid, Seelig-noord, de derde fase van de Nieuwe Mark en de Markendaalseweg. In 2015 zijn op initiatief van de gemeente de individuele opgaven met de betrokken pand- en gebiedseigenaren in het gebied Gasthuisvelden gezamenlijk besproken. Dit heeft geleid tot het inzicht dat er een gezamenlijk belang ligt in verdere samenwerking. In 2016 gaan partijen gezamenlijk een voorstel voor de strategie van de gebiedsontwikkeling uitwerken. Scheperij Teteringen In 2015 is constructief overleg gevoerd met de ontwikkelaar. Hierbij zijn de ruimtelijke en financiële kaders om tot een haalbaar plan te komen nader uitgewerkt. Wanneer de gemeente en ontwikkelaar hierover overeenstemming bereiken zal in 2016 een anterieure overeenkomst worden opgesteld.
Faciliteren ombuigingen en herontwikkelingen voor die projecten waar zich 'het natuurlijke moment' aandient door bestaande projecten bij te stellen zodat een betere aansluiting komt met de marktvraag.	Zie toelichting boven
Alle initiatieven die niet in het bestemmingsplan passen beoordelen via de intakeprocedure.	Regulier werk
De uitvoering van initiatieven / projecten die niet rechtstreeks in het bestemmingsplan passen faciliteren door middel van het maken van postzegelbestemmingsplannen, wijzigings- en/of uitwerkingsplannen.	Regulier werk
Uitvoeren van het uitvoeringsprogramma Cultureel Erfgoed 2015, zoals: Bouwhistorisch Onderzoek Breda; Archeologische veldwerkprojecten; Organisatie Open Monumentendag; Realisatie Erfgoedbrief Breda; Restauraties Cultureel Erfgoed; Restauratie Beijaard Grote Kerk.	Regulier werk
Mobiliteit & Milieu
Uitvoeren van projecten zoals weergegeven in het: Uitvoeringsprogramma Mobiliteit 2015; Uitvoeringsprogramma Klimaat 2015; Uitvoeringsprogramma Bodem 2015; Uitvoeringsprogramma Lucht, Geluid en Externe Veiligheid 2015; Uitvoeringprogramma Groen & Water 2015.	De uitvoeringsprogramma's lopen conform planning. Géén noememenswaardige afwijkingen.
Bijzondere en majeure projecten
HOV busbaan/fietspad langs het spoor; HOV tracé door binnenstad; Aanvullende fietsenstalling OVT (Via Breda); HOV Claudius Prinsenlaan; Windturbines Hazeldonk; ZonneWIJde.	Fietspad langs het spoor: Ondanks vertraging bij de uitvoering van de onderdoorgang/HOV-fiets in de Doornboslaan, als gevolg van zettingen van de bodem nabij het spoor, is de busbaan opengesteld in december 2015; de afronding van de busbaan is gepland begin mei 2016. De vertraging van het gehele project bedraagt 15 weken. Dit heeft tot gevolg fors meer ureninzet en op onderdelen een overschrijding in de kosten. De verwachting is dat de meerkosten afhankelijk van de subsidieafhandeling enkele tonnen gaan bedragen. HOV tracé door binnenstad: Deels gereed. Voor het deel Vlaszak-Oude Vest-Karnemelkstraat geldt: in 2016 Definitief Ontwerp en in 2017 uitvoering. Aanvullende fietsenstalling OVT (Via Breda): In uitvoering. HOV Claudius Prinsenlaan: Eerste deel tracé gereed (tot De La Reyweg), start uitvoering in 2016. 2^de deel tracé DO gereed medio 2016, uitvoering 2017. Windturbines Hazeldonk: Gerealiseerd in 2015. Zonnewijde In 2015 is een overeenkomst gesloten met ontwikkelaar voor alternatieve locatie in Steenakker nabij NRW. Als de financiering rond komt wordt verwacht dat uitvoering medio 2016 plaats zal vinden.
Vastgoedontwikkeling
Vastgoedontwikkeling is met name verantwoordelijk voor de sturing en beheersing van het totaal aan grondexploitaties binnen de gemeente, waaronder de gebiedsontwikkelingen in Stationskwartier, Rithmeesterpark en Teteringen. In paragraaf grondbeleid worden een aantal relevante zaken op dit vlak nader toegelicht.	Zie paragraaf Grondbeleid
Regulier werk
Informatie- en databeheer (onder andere Registratie en Monitoring van de Stedelijke Programmering en Mobiliteit & Milieu. Beleids- en projectadvisering maatschappelijke vragen die om ruimtelijke vertaling vragen. Accountmanagement (beantwoording van fysieke ontwikkeling gerelateerde vragen van bedrijven, instellingen en particulieren. Regionale Samenwerking (onder andere West-Brabant, B5, Rijn-Schelde-Delta en de G32). Lokale samenwerking (onder andere het overleg met erfgoedpartners). Beheer (archeologisch depot en archeologische monumentenzorg). Coördinatie van inkomende subsidies (ISV). Subsidieverstrekking (onder andere culturele hoofdstructuur erfgoed en onderhoud van het cultureel erfgoed). Innovatie en verdieping vakgebied. Uitvoeren van gemeentelijke grondexploitaties. Accountmanagementschap diverse actoren.	Géén bijzonderheden.
Via Breda
De activiteiten die uitgevoerd worden in het kader van het voormalige programma Via Breda (gebiedsontwikkelingen in het Stationskwartier, de Drie Hoefijzers, het Havenkwartier en overige gebieden) zijn beschreven in Hoofstuk Project Via Breda.	Zie paragraaf Groot project

Kansen en risico's

Bodemsanering:
Alle humane spoedlocaties zijn gesaneerd of beheersbaar (conform het Convenant van Rijk, Provincies, Waterschap en Gemeente). Er zijn in Breda 22 spoedlocaties waarvan vier met een humaan risico, deze vier zijn beheerst.

De grondexploitaties laten afnemende risico’s zien. Dit komt omdat er geen nieuwe grondexploitaties worden opgestart. Daarnaast nemen de werkzaamheden en resterende verkopen in de lopende grondexploitaties steeds verder af.

Verwijzingen en aanvullende informatie

Programmaspecificatie

(bedragen x€1.000)
OMSCHRIJVING	BEGROTING 2015		BEGROTING 2015 NA WIJZIGING		JAARREKENING 2015			saldo
	LASTEN	BATEN	LASTEN	BATEN	LASTEN	BATEN		LASTEN	BATEN
Exploitatie
Bedrijventerreinen	2.767	0	3.046	0	281	0	2.765		0
Cultureel erfgoed	1.718	258	1.753	258	1.927	201	-174		-58
Exploitatie/verkopen gronden en panden	2.475	1.189	2.475	1.189	11.068	8.643	-8.593		7.454
Groen en Water	851	168	1.022	168	490	258	532		90
Grondbedrijf Algemeen	5.572	0	4.661	0	4.627	0	35		0
Jaarschijf Grondexploitaties	24.549	42.223	24.549	42.223	16.057	18.604	8.492		-23.619
Milieu	2.782	1.220	3.556	1.136	2.946	1.044	610		-93
Mobiliteit	4.494	57	4.591	57	4.907	58	-316		0
Mutatie onderhanden werk (OHW)	17.674	0	17.674	0	-1.473	0	19.147		0
Ruimtelijke ordening	1.562	390	1.562	390	1.488	304	74		-86
Stedelijke planning en programmering	1.629	250	1.794	250	3.278	1.464	-1.484		1.214
Via Breda	995	141	3.138	66	1.379	46	1.759		-20

	67.069	45.898	69.821	45.738	46.973	30.622		22.848	-15.117
Mutaties reserves
Algemene reserve Via Breda	0	0	0	1.329	0	0	0		-1.329
Centrale Investeringsreserve herstructurering	0	2.664	0	2.943	0	176	0		-2.768
Centrale Investeringsreserve Via Breda	0	0	0	707	0	556	0		-152
Reserve Bodemfonds	0	0	705	811	705	405	0		-406
Reserve Groenfonds	0	500	0	699	0	74	0		-626
Reserve Klimaatfonds	0	0	233	341	233	41	0		-300

	0	3.164	939	6.830	939	1.251		0	-5.580

Totaal	67.069	49.062	70.760	52.569	47.912	31.872		22.848	-20.697

Per saldo bijdrage uit algemene middelen		-18.008		-18.191		-16.040			-2.152

Analyses en toelichtingen

Het resultaat van het programma bedraagt € 2,15 miljoen positief. Hieronder wordt dit toegelicht:

Bij 2^e Berap gemeld: Resultaat € 0,0 miljoen, verschil € 0,231 miljoen negatief, voornaamste oorzaak van verschil is het grotere beroep op het personeel dan voorzien binnen het product

Grondbedrijf

Grondbedrijf	Begroting		Realisatie
Grondbedrijf	(bijgesteld)		Realisatie
(bedragen x€1.000)	lasten	baten	lasten	baten
Jaarschijf Grondexploitatie	24.549	42.223	16.057	14.584
Liquidaties en winstnemingen	0	0	0	3.299
Mutatie onderhanden werk	17.674	0	-1.473	0
Mutatie voorziening negatieve planresultaten	0	0	0	721
Exploitatie gronden en panden	2.475	1.189	11.188	8.762
Algemene kosten Grondbedrijf	4.661	0	4.627	0
Subtotaal	49.359	43.412	30.399	27.364
Subtotaal resultaat
Bijdrage uit algemene middelen		5.947		5.947
Resultaat				2.916

Jaarschijf grondexploitaties
Het resultaat van het product is € 4,0 miljoen miljoen positief.

Bij de 2^e bestuursrapportage werd een resultaat verwacht van € 2,5 positief. Ten opzichte van de 2^e bestuursrapportage is het resultaat met € 1,5 miljoen verbeterd. Dit is veroorzaakt doordat in de tweede helft van 2015 een aantal verkopen is gerealiseerd. Hierdoor zijn de tussentijdse winstnemingen € 0,6 miljoen hoger. Daarnaast laten de ramingen van de herzieningen van de grondexploitaties die voor de jaarrekening zijn opgesteld. een verbetering van de verwachte (negatieve) resultaten zien. De voorziening negatieve planresultaten kan hierdoor met € 0,7 miljoen verlaagd worden (dit is € 0,9 miljoen hoger dan bij de 2^e bestuursrapportage).

Mutatie voorziening negatieve planresultaten

Als gevolg van de actualisering van de ramingen voor het bouw- en woonrijpmaken is de fasering van de werkzaamheden gewijzigd. Dit leidt tot een rentevoordeel omdat de kosten later gemaakt zullen worden. Het resultaat voor Bouverijen verbetert hierdoor met € 0,4 miljoen positief.
De grondexploitatie Stationskwartier verbetert met € 0,3 miljoen. Dit wordt veroorzaakt door actualisering van de ramingen voor het bouw- en woonrijpmaken (€ 0,3 miljoen positief).
De grondexploitatie Saval is verbeterd doordat een hogere grondprijs is gerealiseerd dan opgenomen in de grondexploitatie (€ 0,2 miljoen positief).
De grondexploitatie Kloosterkazerne verslechtert met € 0,2 miljoen. De hotelontwikkeling op deze locatie is aangehouden in afwachting van het onderzoek naar de noodzaak van toevoeging van een hotels in Breda. In de grondexploitatie is daarom de fasering met twee jaar verlengd. De extra rentelasten leiden tot een verslechtering van het verwachte grondexploitatieresultaat.

Resultaat gronden en panden

Panden en gronden	Begroting		Realisatie
Panden en gronden	(bijgesteld)		Realisatie
(bedragen x€1.000)	lasten	baten	lasten	baten
Exploitatie gronden en panden	2.475	1.189	8.457	7.006
Afboekingen en voorzieningen	0	0	2.731
Verkopen panden en gronden				7371
Boekwaarde en verkoopkosten	0	0		-/-5.625
Subtotaal	2.475	1.189	11.188	8.762
Subtotaal resultaat		1.286		2.426
Bijdrage uit algemene middelen		1.286		1.286
Resultaat				- 1.140

Exploitatie gronden en panden

Het resultaat van het product is € 1,1 miljoen negatief. Dit is opgebouwd uit drie onderdelen:

Verkoopresultaat
Het saldo uit de verkoop van panden en gronden bedraagt € 1,7 miljoen positief. Dit betreft gerealiseerde verkopen met een opbrengst hoger dan de boekwaarde. Het saldo van de verkoopopbrengst (€ 7,4 miljoen ) vermindert met de boekwaarde van de verkochte bezittingen (€ 5,6 miljoen) komt ten gunste van het afdelingsresultaat.

Afwijking ten opzichte van de 2e berap: -/- € 0,2 miljoen
Voor dit onderdeel werd bij de 2e berap een nadelig resultaat van -/- € 1,0 miljoen verwacht. (Deze prognose was gebaseerd op positief verkoopresultaat van panden en gronden van € 1,6 miljoen en afboekingen voor een bedrag van € 2,3 miljoen alsmede hogere beheer-en onderhoudskosten en kapitaallasten van € 0,3 miljoen). Bij de jaarrekening bedraagt het nadelig resultaat iets hoger, -/- € 1,1 miljoen hoger, opgebouwd uit een positief verkoopresultaat € 1,7 miljoen en een nadeel als gevolg van toevoegingen aan de voorzieningen van € 2,7 miljoen. Het verschil is globaal te verklaren door een hoger bedrag aan afboekingen/toevoegingen aan voorzieningen.

Milieu
Het saldo op dit product bedraagt € 0,189 miljoen negatief.
Bij 2^e Berap gemeld: Resultaat € 0,076 miljoen negatief, verschil met jaarrekening € 0,113 miljoen,bij de 2^e berap was géén rekening gehouden met een hogere inzet van het eigen personeel.

Bodem:

In 2015 waren voor het beheersen van de humane spoedlocaties géén kostbare actieve beheers-/saneringsmaatregelen noodzakelijk. Andere instrumenten zoals onderzoek en bemiddeling waren voor de beheersing van de risico’s toereikend. Op termijn zijn de gelden van de bodemreserve wel nodig, zodra er ontwikkelingen plaatsvinden nabij alle resterende bodemverontreinigingen in de gemeente Breda, de zgn. ontwikkelgestuurde aanpak zoals vermeld in het bodemmasterplan. Er zijn minder uitgaven dan begroot voor een bedrag van € 0,406 miljoen, hierdoor is per saldo € 0,406 miljoen toegevoegd aan de reserve Bodem.

Klimaat:
Het verschil op uitgaven en inkomsten is ontstaan doordat in 2015 nog géén revolverende projecten gestart zijn. Binnen het product is een groter beroep op het personeel gedaan dan voorzien, dit zorgt voor een overschrijding van € 0.228 miljoen in de uitgaven.

Mobiliteit
Het saldo op dit product bedraagt € 0,316 miljoen negatief. De lasten zijn hoger als gevolg van hogere kapitaallasten van € 0,490 miljoen dan begroot, dit wordt verklaard doordat er (conform de geldende systematiek) in één keer is afgeschreven voor het HOV-project. Dit bedrag is vervolgens onttrokken uit de investeringsreserve. E.e.a. geheel conform het betreffende raadsbesluit. Deze eenmalige afschrijving en bijbehorende onttrekking uit de reserve waren niet opgenomen in de begroting. Daarnaast resteerde er eenmalig middelen.

Bij 2^e Berap gemeld: Resultaat € 0,025 miljoen negatief, verschil met jaarrekening € 0,291 miljoen, bij de 2^e berap géén rekening gehouden met extra kapitaallasten voor het HOV-project.

Stedelijke Programmering en Planning

Het saldo op dit product bedraagt € 0,270 miljoen negatief. Een afwijking op uitgaven van € 1,484 miljoen negatief en op de inkomsten van € 1,214 miljoen positief.
In 2015 zijn meer kosten gemaakt in het kader van werkzaamheden binnen anterieure overeenkomsten. Anterieure overeenkomsten worden in het kader van faciliterend grondbeleid gesloten met derden (ontwikkelaars en bouwers), die ruimtelijke plannen ontwikkelen en uitvoeren binnen de gemeentelijke grenzen. Deze kosten worden verhaald op de initiatiefnemers. Het tekort binnen dit product bedraagt € 0,193 miljoen, veroorzaakt door diverse projecten. Deze rendabel en onrendabel projecten veroorzaken ook de hoge overschrijdingen op de uitgaven en de inkomsten.
Binnen het product is een groter beroep op het personeel gedaan dan voorzien, dit zorgt voor een overschrijding van € 0,198 miljoen in de uitgaven.
Op de kapitaallasten is € 0,138 minder uit gegeven dan begroot, voor de projecten Evenementenzone en Amphia Molengracht zijn minder kosten gemaakt dan verwacht, dit verschuift naar 2016 en verder.

Bij 2^e Berap gemeld: Resultaat € 0,087 miljoen negatief, verschil € 0,183 miljoen negatief, dit wordt veroorzaakt door de grotere inzet van het personeel binnen het produkt.